صندوق شاخصی چیست؟ (مزایا و معایب)

برای اینکه بدانید صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی چیست، به یاد بیاورید که بارها در اخبار روزانه شنیده‌اید که شاخص کل بورس امروز نسبت به روزهای گذشته بالاتر یا پایین‌تر رفته‌است. شاخص کل بورس عبارت است از میانگین فعالیت کل نمادهای فعال در بورس؛ ولی از آنجایی که شرکت‌های بزرگ که میزان دارایی بالاتری دارند، تأثیر بیشتری در تغییرات شاخص دارند، این شرکت‌ها، اصطلاحاً شرکت‌های شاخص‌ساز خوانده می‌شوند. صندوق‌ سرمایه‌گذاری شاخصی بر اساس سرمایه‌گذاری در سهم‌های شاخص‌ساز بازار فعالیت می‌کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که هدف آنها پیروی از یکی از شاخص‌های بازار سرمایه و نزدیکی به بازار سهام و شاخص بورس است. مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی در تلاش هستند که سبدی از اوراق بهادار با ترکیب و اوزان متناسب با یک شاخص مبنا تشکیل دهند. اما تنها شاخص‌های بازار بورس برای فعالیت در صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران، مورد اقبال هستند که برخی از آنها عبارت است از : شاخص کل بورس، شاخص کل هم‌وزن، شاخص ۵۰ شرکت برتر و شاخص ۳۰ شرکت بزرگ‌تر.

این صندوق‌ها بیشتر سرمایه‌شان را در بازارهای شاخص‌سازِ مورد هدفشان سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر شاخص، انطباق پرتفوی سرمایه‌گذاری با شاخص بازار سهام است.

یک صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر شاخص، الزاماً منابع خود را بر اساس الگوی تعیین‌‌شده برای یکی از شاخص‌های موجود در بازار، سرمایه‌گذاری می‌کند. در حال حاضر در کشور ما تنها ۴ صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی فعال هستند. لازم به ذکر است که اولین صندوق شاخصی را کارآفرینی به نام جان سی. باگل (John C. Bogle) تأسیس کرد که مبنای آن، شاخص «اس‌اندپی ۵۰۰» بود.

ترکیب دارایی‌های هر صندوق سرمایه‌گذاری نشان‌دهنده استراتژی آن صندوق است. از این جهت، صندوق‌های شاخصی بسیار شبیه به صندوق‌های سهامی هستند.

تفاوتی که صندوق های سهامی با صندوق های شاخصی دارند در انتخاب سهام شرکت‌ها است. یعنی صندوق‌های شاخصی، بیشتر تمایل دارند سهام شرکت‌های بزرگ را خریداری کنند. در حالی که صندوق‌های سهامی، هر نوع سهامی را که منجر به سود شود، در نظر می‌گیرند و میزان تأثیر آن سهام یا نماد را بر روی شاخص در نظر نمی‌گیرند.

همان‌طور که در بخش قبل اشاره کردیم، تنها تفاوت صندوق‌های شاخصی با صندوق‌های سهامی در ترکیب دارایی‌ها و انتخاب سهام شرکت‌هاست. صندوق‌های شاخصی، سهامِ شرکت‌های بزرگ فعال در بورس را خریداری می‌کنند در حالی که استراتژی صندوق‌های سهامی، کسب سود از خرید هر نوع سهم موجود در بورس است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی، ۸۰ درصد فعالیت خود را به خرید سهام شرکت‌های بزرگ و شاخص‌ساز بازار اختصاص می‌دهند و مابقی فعالیت خود را به سرمایه‌گذاری در اوراق، سپرده‌های با درآمد ثابت و مواردی از این دست اختصاص می‌دهند.

ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی از ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی کمتر است و نسبت به دیگر انواع صندوق‌ها میزان مشارکت بیشتری در خرید سهام دارد. به همین دلیل، این نوع صندوق‌ها بیشتر مورد توجه افرادی قرار می‌گیرد که تمایل به سرمایه‌گذاری مطمئن در بورس دارند.

بعضی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری به صورت (ETF) فعالیت می‌کنند یعنی به صورت سهام در بازار بورس عرضه می‌شوند که برای سرمایه گذاری در این صندوق ها مشابه خرید سهام نیاز به داشتن کد بورسی و عضویت در یک کارگزاری است.

بعضی دیگر از صندوق‌های شاخصی نیز به حالت عادی عرضه می‌شوند. برای سرمایه گذاری در این صندوق‌ها باید از طریق دفتر نمایندگی و یا وبسایت رسمی شرکت نسبت به خرید اقدام کنید.

در حال حاضر تعداد صندوق‌های شاخصی فعال در بازار سهام ایران زیاد نیست، اما به نظر می‌رسد در آینده تعداد این صندوق‌ها بیشتر شود. در حال حاضر در بازار سرمایه ایران، سه صندوق شاخصی و یک صندوق مبتنی بر شاخص ۳۰ شرکت بزرگ فعالیت می‌کنند.

صندوق‌های شاخصی در ایران بیشر بر مبنای شاخص کل بورس عمل می‌کنند و سرمایه‌گذاری در آنها معمولا از طریق سامانه معاملات آنلاین سهام است. مهم‌ترین ویژگی صندوق‌های شاخصی این است که هزینه‌های سبدگردانی و مدیریت آنها در مقایسه با صندوق‌های سهامی عادی کمتر است.

فعالیت این صندوق از سال ۱۳۸۹ آغاز شده است. ضامن نقدشوندگی این صندوق بانک کارآفرین و متولی آن شرکت مشاوره سرمایه‌گذاری سهم‌آشنا است. واحدهای این صندوق به ‌شیوه صدور و ابطال معامله می‌شود. بازدهی یک سال اخیر صندوق کارآفرین، حدود ۴- درصد بوده است و از زمان آغاز فعالیت تا کنون بیش از ۳۲۰۰ درصد بازدهی داشته است.

فعالیت صندوق شاخصی کاردان از ۱۳۹۴ آغاز شده است و از آن زمان تاکنون ۱۶۷۶ درصد بازدهی داشته‌است. ضمن اینکه بازدهی یک سال گذشته این صندوق حدود ۱٫۱- درصد بوده است. متولی صندوق کاردان مؤسسه حسابرسی شاخص‌اندیشان است و سرمایه‌گذاران از طریق بورس می‌توانند واحدهای این صندوق را خریداری کنند.

صندوق شاخصی بازارآشنا فعالیت خودش را از اواخر ۱۳۹۹ آغاز کرده است. متولی این صندوق مؤسسه حسابرسی رازدار است و سرمایه‌گذاران از طریق بورس می‌توانند واحدهای این صندوق را معامله کنند. بازدهی این صندوق از آغاز فعالیت تا کنون ۱۷/۹ درصد بوده است.

صندوق شاخصی فیروزه از ۱۳۹۳ فعالیت می‌کند و تاکنون توانسته است ۱۵۶۳ درصد بازدهی داشته‌باشد. بازدهی یک سال اخیر این صندوق هم منفی ۱۰/۵- درصد بوده‌است. متولی این صندوق، مؤسسه حسابرسی آگاهان و همکاران است. شیوه سرمایه‌گذاری در این صندوق هم خرید واحدهای صندوق از طریق بورس است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی به دنبال کسب بازدهی برابر با یکی از شاخص‌های بازار سرمایه هستند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی هدفشان پیروی از یک شاخص مبنا است. عملکرد این صندوق‌ها بسیار شبیه به صندوق‌های سهامی است با این تفاوت که بر سرمایه‌گذاری در سهام اثرگذار بر شاخص تمرکز دارند. در حال حاضر در ایران چهار صندوق شاخصی کارآفرین، کاردان، بازار آشنا و فیروزه به فعالیت می‌پردازند.