ریسک چیست و انواع ریسک در بازار سرمایه کدامند؟

ریسک چیست؟

شاید یکی از عوامل بازدارنده افراد برای رسیدن به موفقیت در زندگی را بتوان ترس از ریسک کردن دانست. در بازارهای مالی بر خلاف بازارها و کسب و کارهای سنتی می توان میزان ریسکی که می خواهیم متحمل شویم را به صورت دقیق تر اندازه گیری کرد ولی برای شروع ابتدا باید ببینیم در بازارهای مالی مثل بازار بورس چند نوع ریسک داریم.

معنا و مفهوم ریسک چیست؟

می توان گفت که در ذهن بیشتر افراد جامعه کلمه ریسک مساوی است با خطر و شاید نابودی ولی باید این نکته را در نظر بگیریم که همیشه ریسک کردن خطرناک نیست بلکه ریسک در معنا و مفهوم کلی “نا مطمئن بودن” از آینده را نشان می دهد. ممکن است ما در کاری ریسک کنیم و با فرصت های مثبتی رو به رو شویم که حتی آینده ما را متحول کند. این فرصت های مثبت در مفاهیم مالی و سرمایه گذاری به وضوح قابل مشاهده هستند پس می توان نتیجه گرفت که ریسک دارای دو بعد مثبت و منفی است.

ریسک در سرمایه گزاری و بازار های مالی چیست؟

به طور کلی ریسک را می توان یکی از پرکاربردترین مفاهیم زندگی روزمره دانست به طوری که شما در زندگی شخصی و یا کاری خود برای هر تصمیمی که می گیرید به ریسک و عواقب آن تصمیم نیز باید توجه کنید ولی در دنیای امروز مفهوم ریسک در مسائل مالی و سرمایه گذاری بیشتر مورد توجه قرار می گیرد و مردم دنیا بیشتر در تصمیماتی که به مسائل آن ها مربوط می شود به دنبال سنجش و اندازه گیری میزان ریسک هستند.

چرا ریسک وجود دارد و دو نوع اصلی آن کدامند؟

از ابتدای پیدایش بشریت و تمدن در کره زمین، ما همواره با عوامل خطرناک و ناشناخته ای رو به رو بوده ایم و همواره در احتمال آسیب و حتی نابودی ما وجود داشته است از این رو انسان ها در طی هزاران سال آموخته اند که اتفاقات و حوادث بد را پیش بینی کنند و برای مقابله با آن ها آماده باشند. هر چه میزان پیشرفت و هوشمندی ما بیشتر می شود، تصمیماتی که باید بگیریم نیز بیشتر و پیچیده تر می شوند و همین باعث می شود در معرض ریسک های بیشتری قرار بگیریم.

به طور کلی موقعیت های ریسکی که ما در آن ها قرار می گیریم در دو دسته بندی کلی قرار می گیرند:

ریسک واقعی یا خالص

این ریسک ها در واقع خطرات فیزیکی مانند تصادف، آتش سوزی، زلزله و حوادث طبیعی، بیماری و .. هستند که عمدتا در اختیار ما نیستند و جان ما را تهدید می کنند و در صورت وقوع نتیجه ای جز خسارت و نابودی ندارند. در زندگی امروزه این ریسک ها عموما قابلیت بیمه شدن دارند تا در صورت وقوع حداقل خسارات مالی ناشی از وقوع آن ها را بتوان جبران کرد.

ریسک پویا یا سوداگرانه

این نوع ریسک که بیشتر در مسائل مالی و موضوع مقاله ما رخ می دهد قابل اندازه گیری می باشد و نتایج احتمالی آن می تواند سود یا زیان باشد. این نوع ریسک در انواع مسائل سرمایه گذاری، اقتصادی، بازی های شرط بندی و موارد مشابه کاربرد دارد.

تماس و واتس آپ اکسپرت سفارشی: ۰۷۷۳۳۴۳۳۲۱۱ – ۰۹۹۲۹۱۶۹۳۰۷

طبقه بندی افراد از لحاظ ریسک پذیری

سرمایه گذاران را از لحاظ ظرفیت پذیرش ریسک میتوان به سه دسته تقسیم کرد:

ریسک پذیر

این افراد عملکرد جسورانه دارند و ریسک بیشتر را به خاطر به دست آوردن سود بیشتر می پذیرند.

ریسک گریز

این افراد رویکرد محافظه کارانه دارند به نوعی که ترجیح می دهند بازده مناسب و کمتری داشته باشند در عوض احتمال موفقیتشان بالا باشد.

خنثی یا بی تفاوت

برای این افراد را می توان به عنوان حد وسط دو گروه بالا در نظر گرفت.

به صورت کلی ریسک پذیری و ریسک گریزی به معنای به استقبال ریسک رفتن و از ریسک فرار کردن نیست بلکه به این معنا است که افراد ریسک پذیر به ازای یک واحد ریسک انتظار پاداش کمتری نسبت به افراد ریسک گریز دارند یعنی اگر در یک مورد با ریسک برابر بخواهیم یک فرد ریسک گریز و یک فرد ریسک پذیر را قانع کنیم برای سرمایه گذاری به فرد ریسک گریز باید قول پاداش بیشتری بدهیم.

سبد سهام یا پرتفو ( پرتفولیو ) چیست؟

شاید شما هم این ضرب المثل را شنیده باشید که تمام تخم مرغ های خود را در داخل یک سبد قرار ندهید، این ضرب المثل در بازار به این معنا و مفهوم می باشد که شما باید برای دارایی ها و سرمایه گذاری های خود یک سبد از دارایی و سرمایه گذاری در موارد مختلف در نظر بگیرید. با در نظر گرفتیم موارد مختلف در سبد دارایی خود و همچنین سرمایه گذاری های خود ریسک سرمایه گذاری خود را کاهش می دهید البته قابل ذکر است که اگر سبد سرمایه گذاری بورسی متنوعی داشته باشید در مقابل ریسک های غیر سیستماتیک آسیب زیادی نمی بینید ولی در مقابل ریسک های سیستماتیک آسیب پذیر هستید برای همین نباید همه دارایی خود را مثلا در بورس بیاورید بلکه باید سبد متوعی از دارایی ها داشته باشید.

نمونه سبد دارایی متنوع

نمونه سبد سرمایه گذاری سهام

انواع اساسی ریسک

وقتی صحبت از ریسک در بازار سرمایه می کنیم با دو نوع ریسک اصلی رو به رو می شویم.

ریسک سیستماتیک (غیر قابل اجتناب)

ریسک هایی که کنترل آن ها در دست شما یا سرمایه گذاران نیست ریسک سیستماتیک یا غیر قابل اجتناب می نامند. این ریسک مرتبط با شرایط سیاسی و اقتصادی کلان کشور می باشد که قابل حذف نیست و به طور سیستماتیک بر کل بازار اثر می گذارد و محدود به صنعت خاصی نیست. از انواع این ریسک می توان به جنگ، تحریم های اقتصادی و سیاسی، نرخ بهره، تورم، نرخ ارز و … اشاره کرد. در این نوع ریسک تفاوتی ندارد شما سبد سهام خود را از چه صنایعی انتخاب کرده باشید، تمامی صنایع زیان خواهند دید.

ریسک غیر سیستماتیک (قابل اجتناب)

ریسک غیر سیستماتیک را با نام های (قابل اجتناب، ریسک مشخص یا حذف شدنی) نیز می شناسند که می توان با برخی روش های آن ها را اندازه گیری کرد و از آن ها اجتناب کرد. این ریسک یکی از انواع ریسک های سرمایه گذاری است که منحصر بفرد برای شرکت یا صنعتی خاص می باشد که در آن سرمایه گذاری می کنید. این ریسک مربوط به اخبار مختص یک سهم یا صنعت خاص است، به عنوان مثال وقتی نرخ خوراک پتروشیمی ها یا تعرفه واردات قطعات تغییر می کند این تغییرات بر روی شرکت های وابسته تاثیر می گذارد. این ریسک را میتوان از طریق متنوع سازی و تشکیل سبد سرمایه گذاری کاهش داد. در پرتفویی که به خوبی چیده شده باشد ریسک اینگونه موارد بسیار ناچیز است و فقط موارد سیستماتیک روی این پرتفو تاثیر می گذارند.

مفهوم ریسک به ریوارد

مفهوم ریسک به ریوارد (پاداش) یکی از مهم ترین مفاهیم بازارهای مالی می باشد که هر تحلیلگر، معامله گر و سرمایه گذار در بازارهای بورس، فارکس، ارزهای دیجیتال و یا بازار مالی دیگری باید با آن آشنایی داشته باشد.

ریسک به ریوارد به این معنا هست من به ازای هر یک واحد ریسکی که می کنم چه مقدار سود می برم به عنوان مثال ما به دانشجویان خود آموزش می دهیم در بازار بورس به ازای هر یک واحد ریسک حداقل پنج واحد سود باید ببریم یعنی اگر ۱۰ درصد از سرمایه نقد خود را می خواهید روی سهمی سرمایه گذاری کنید حداقل باید ۵۰ درصد سرمایه خود سود کسب کنید.

انواع ریسک که باید در نظر بگیرید

ریسک مالی

به ریسکی که بر اساس آن شرکت قادر نباشد به تعهدات خود عمل کند ریسک مالی گفته می شود. هر چه تعهدات مالی و وام های دریافتی شرکت بیشتر باشد، توانایی شرکت جهت توسعه و گسترش و افزایش سود دهی کاهش می یابد. به این نوع ریسک، ریسک مالی گفته می شود. این ریسک تا حدودی سیستماتیک و قابل پیش‌بینی است. با تحقیق و شناخت هر چه‌ بهتر شرکتی که قصد سرمایه‌گذاری در آن داریم، این ریسک کاهش می‌یابد. نباید فراموش کرد که این تحقیق تنها احتمالِ این ریسک را کاهش می‌دهد نه اینکه آن را به صفر برساند. این نوع ریسک در بازار بورس حتی در شرایط پویایی اقتصاد نیز وجود دارد.

ریسک نرخ بهره ( نرخ سود )

اگر در شرایطی قرار داشته باشیم که چند گزینه برای سرمایه گذاری وجود داشته باشد، این نوع ریسک مطرح می شود. به عنوان مثال اگر بین سرمایه گذاری در سهام یا اوراق مشارکت شک کنیم تفاوت نرخ سود این دو سرمایه گذاری می تواند ما را به سمت یکی از آن ها متمایل کند. به عنوان مثال اگر خرید سهام برای ما ۲۵ درصد سود داشته باشد در مقابل اوراق با سود ثابت را داشته باشیم که برای ما ۲۰ درصد سود دهی دارند ممکن است اگر ما انسان ریسک پذیری باشیم خرید سهام را انتخاب کنیم ولی اگر بانک سود اوراق خود را به ۲۵ افزایش دهد آنگاه به صرفه تر است که با ریسک کمتر اوراق را خریداری کنیم نه سهام. این نوع ریسک معمولا روی اوراق مشارکت و اوراق بدهی بیشتر تاثیر می گذارد.

تماس و واتس آپ اکسپرت سفارشی: ۰۷۷۳۳۴۳۳۲۱۱ – ۰۹۹۲۹۱۶۹۳۰۷

ریسک بازار

این نوع ریسک از مواردی هست که روزانه در بازارهای مالی مخصوصا بورس با آن رو به رو هستیم. این نوع ریسک به نوعی به سطوح حمایت (تقاضا) و مقاومت (عرضه) بازار نیز اطلاق می شود. بازار بورس شامل چند صد هزار سرمایه‌گذار است که با رویکردهای مختلفی وارد بازار بورس می شوند و مجموع تصمیمات خرید و فروش این سرمایه‌گذاران است که عرضه و تقاضا را در بازار تشکیل می‌دهد. هنگامی که تعداد زیادی از این سرمایه گذاران تصمیم بگیرند سهم خاصی را بخرند تقاضا برای آن سهم ازایش می یابد و در صورتی که عرضه برای آن کم باشد قیمت سهم ازایش خواهد یافت و عکس این قضیه نیز ممکن است رخ دهد و ممکن است سهم بر اثر عرضه زیاد و نبود تقاضا برای خرید روز به روز افت قیمت پیدا کند. این نوسانات شدید جزئی از بازار هستند که به آن ها ریسک بازار گفته می شود.

ریسک تورم (ریسک قدرت خرید)

تورم عبارت است از کاهش ارزش پول رایج کشور به این معنی که برای خرید یک کالا یا خدمات مجبور باشیم پول بیشتری نسبت به گذشته پرداخت کنیم. این ریسک تاثیر مستقیمی بر بازدهی سرمایه گذاری های ما دارد زیرا سود خالصی که از یک سرمایه گذاری نسیب ما می شود برابر است با:

فرض کنید یک سرمایه گذاری ۴۰ درصد برای ما سود داشته باشد اگر درصد تورم در کشور ۵ درصد باشد سود خالص این سرمایه گذاری برای ما ۳۵ هست. هرچه نرخ تورم افزایش پیدا کند از جذابیت این سرمایه گذاری کم می شود به عنوان مثال فرض کنید که درصد تورم در کشور ۳۰ درصد شود در این صورت این سرمایه گذاری ممکن است دیگر برای شما جذابیتی نداشته باشد بنابراین به دنبال سرمایه گذاری هایی باید بگردید که سود آن پس از کسر مالیات جذاب باشد. به این نوع ریسک که بر اثر افزایش نرخ تورم به افراد تحمیل می شود ریسک تورم می گویند.

ریسک سیاسی یا دولتی (ریسک کشور یا ژئوپلیتیک)

این ریسک از زیر مجموعه های ریسک های سیستماتیک می باشد. عدم ثبات در اوضاع سیاسی کشور می تواند تاثیرات مخرب و بدی بر روی اوضاع اقتصادی کشور و عملکرد بنگاه های اقتصادی کشور بگذارد و هر اندازه این بی ثباتی بیشتر باشد عملکرد این بنگاه ها بیشتر با مشکل رو به رو می شود. ریسک سیاسی می تواند شامل بی ثباتی سیاسی، جنگ، تغییر قوانین دولتی و موارد مشابه باشد. نکته قابل توجه این است که هر چه افق زمانی سرمایه گذاری طولانی تر و بلند تر باشد این ریسک بیشتر می شود و باید دقت بیشتری در سرمایه گذاری ها داشت.

ریسک شخصی

باید این نکته را در نظر بگیریم که همیشه نباید منشأ ریسک را بازار بدانیم گاهی اوقات ریسک سرمایه گذاری مستقیم با خود سرمایه گذار در ارتباط می باشد. این ریسک می تواند نتیجه بی صبری یا عجولی سرمایه گذار باشد. فرض کنید شما ۱۰۰ میلیون تومان از سهام یک شرکت را با دید ۵ ساله خرید کرده اید از قضا این سهام بعد از یک مدت ۱۰٪ کاهش قیمت پیدا می کند و در همان زمان شما به دلیل نیاز به پول و نقدینگی این سهام را بفروشید و درست بعد از فروش شما سهام رشد می کند این بی برنامه بودن و یا عجول و بی صبر بودن در سرمایه گذاری یکی از ریسک های مهم در سرمایه گذاری است که باید مراقب آن باشیم. شاید بتوانیم تمام ریسک های غیر سیستماتیک را با تهیه سبد متنوع و مدیریت توزیع وزن سرمایه به حداقل برسانیم ولی ریسک شخصی تابع عملکردهای نابجا و غلط سرمایه‌گذار است که کاملاً وابسته به خود اوست.

ریسک احساسی

این ریسک که منشأ اصلی آن احساسات و عواطف معامله گران و سرمایه گذاران است شامل ترس و طمع می باشد. طمع یا به نوعی امید واهی زمانی رخ می دهد که ما سهمی را در قیمت ۵۰۰ تومان خریدیم و تحلیلی که انجام داده ایم این است که سهم در مدت زمان تقریبی دو ماه به قیمت ۸۰۰ تومان می رسد ولی اتفاقی که می افتد این است که سهم در مدت دو هفته به این قیمت می رسد و زمان فروش ما طبق تحلیل خودمان رسیده ولی ما دچار طمع یا امید واهی می شویم و پیش خودمان می گوییم تا اینجا که به این سرعت آمده حتما بالاتر هم می رود و این دقیقا زمانی هست که در تله می افتیم و قیمت برمی گردد و مقداری از سود خود را نیز از دست می دهیم. در مقابل این حس، حس ترس وجود دارد که طبق تحلیل سهمی را خریداری می کنیم و برای خودمان ده درصد حد ضرر قرار می دهیم در دو حالت ممکن است ما این سهم را بر اثر ترس بی مورد بفروشیم اول اینکه بعد از خرید طی چند روز قیمت سریع به سمت حد ضرر ما برود و ما به دلیل ترس قبل رسیدن به حد ضرر سهام خود را بفروشیم در این حالت ممکن است قبل از رسیدن به حد ضرر ما قیمت برگردد و بالا برود. حالت دوم این است که ما در سود هستیم ولی هنوز قیمت به هدف قیمتی ما نرسیده و قیمت چند روز منفی شود و مقداری از سود ما کم شود و به خاطر ترس با سود کم سهم را بفروشیم در صورتی که اگر صبر می کردیم قیمت دوباره صعودی می شد و ما می توانستیم سهم را قیمت مورد نظر خودمان بفروشیم.

ریسک نقدشوندگی

دارایی و سرمایه گذاری ای مطلوب است که قدرت نقدشوندگی بالایی داشته باشد. اگر یک دارایی یا سرمایه گذاری به راحتی فروش نرود دارنده آن با ریسک نقدشوندگی مواجه می شود. این نقد شوندگی در بازارهای مختلف متفاوت است به عنوان مثال شما اگر شما در بازار املاک سرمایه گذاری کنید شاید در زمان فروش نتوانید به سرعت مشتری پیدا کنید و دارایی خود را نقد کنید ولی زمانی که سهام داشته باشید در طی یک روز می توانید سهام خود را بفروشید و به پول نقد تبدیل کنید اما این ریسک در بازار سهام هم وجود دارد، فرض کنید قصد دارید سهام شرکتی را در بازار به فروش برسانید ولی به دلیل عملکرد نامناسب شرکت، کسی سهام را نمی‌خرد. در این حالت شما با ریسک نقد شوندگی مواجه هستید. هرچه سرعت خرید و فروش سهمی بیشتر باشد و معاملات آن را روان‌تر باشد این ریسک در آن کم رنگ‌تر است.

ریسک نرخ ارز

در مورد شرکت های واردات محور و صادرات محور، ریسک نرخ ارز بسیار با اهمیت است و البته تاثیر آن روی این شرکت ها بسیار متفاوت است. اگر شرکت مورد نظر شما عمده مواد اولیه و تجهیزات خود را از خارج کشور وارد کند، با رشد نرخ ارز، خسارات زیادی را متحمل خواهد شد و این مورد علاوه بر افزایش هزینه های شرکت باعث کاهش سود آوری و حتی زیان آن ها در یک مدت می شود (البته بعد از گذشت یک مدت زمان با مجوزهای قانونی قیمت فروش خود را افزایش می دهند و شرایط عادی می شود) در این مدت این عالم باعث عدم رغبت سرمایه گذاران به خرید سهام شرکت می شود و در نتیجه سهام افت می کند در مقابل شرکت های صادرات محور از افزایش نرخ ارز سود خوبی می کنند و استقبال عمومی از خرید سهام آن ها افزایش می یابد. این ریسک، نوعی ریسک غیر سیتماتیک محسوب می‌شود که توسط شرکت‌ها قابل کنترل نیست.

ریسک تجاری

در این ریسک این موضوع مورد توجه قرار می گیرد که آیا شرکت قادر به فروش محصولات و تامین هزینه های عملیاتی خود هست؟ آیا می تواند در بازار با رقبای داخلی و خارجی رقابت کند؟ این ریسک به نوعی کلیه هزینه های یک کسب و کار برای عملیاتی ماندن را در نظر می گیرد. این هزینه ها شامل حقوق، هزینه تولید، اجاره تسهیلات، دفتر و هزینه‌های اداری می‌شود. سطح ریسک تجاری یک شرکت تحت تأثیر عواملی مانند هزینه کالاها، حاشیه سود، رقابت و سطح کلی تقاضا برای محصولات یا خدماتی است که می‌فروشد، می‌باشد.

ریسک اعتباری

ریسک اعتباری به عدم توانایی در بازپرداخت سود یا اهل بدهی گفته می شود. این نوع ریسک بیشتر برای سرمایه گذاران اوراق قرضه نگران کننده است. اوراق قرضه کمترین میزان ریسک اعتباری را دارند در مقابل کمترین بازده را نیز دارند در مقابل اوراق بهادار شرکت ها دارای بالاترین میزان ریسک اعتباری و در نتیجه نرخ بهره و سود بالاتر هستند. این ریسک در صندوق های سرمایه گذاری نیز وجود دارد و باید در انتخاب نوع صندوقی که می خواهید در آن سرمایه گذاری کنید شرایط مختلفی را بسنجید به عنوان مثال صندوق های با درآمد ثابت دارای کمترین ریسک سرمایه گذاری هستند ولی سود سالانه ی آن ها نیز در حدود ۲۰ درصد هست در مقابل صندوق های در سهام یا مختلط حتی بازدهی بیشتر از بازده بازار نیز دارند.

ریسک کشور

ریسک کشور، به عدم توانایی یک کشور در پرداخت تعهدات مالی دولت آن کشور به سازمان ها و شرکت های زیر مجموعه یا طرف قراردادش گفته می‌شود. در صورت بروز چنین ریسکی، به عملکرد سایر بخش‌های مالی کشور نیز صدمه وارد می‌شود. آسیب سایر کشورهای در ارتباط با آن نیز محتمل است. این ریسک در غالب کشورهای در حال توسعه که کسری بودجه شدید دارند، رخ می‌دهد.

جمع بندی

در این مقاله با تعریف ریسک آشنا شدیم. در مورد پیدایش آن در طی تاریخ صحبت کردیم، فهمیدیم که ریسک در زندگی عادی و بازارهای مالی به چه معنا هست و انواع اساسی آن را به شما معرفی کردیم. با تیپ های مختلف شخصیتی در مواجهه با ریسک آشنا شدیم و برای شما انواع ریسک در بازارهای مالی مخصوصا بورس را تشریح کردیم.