قرارداد آتی چیست؟ (انواع، اصطلاحات و نحوه معامله)

• مشخصات قرارداد آتی چیست و انواع آن کدامند؟
• مفهوم اهرم مالی در معاملات آتی چیست؟
• چه کالاهایی طی قرارداد آتی معامله می‌شوند؟

قرارداد آتی چیست؟ قرارداد آتی یا قرارداد Futures نوعی قرارداد پرکابرد در بورس کالا است که از سال ۱۳۸۷ مورد استفاده قرار گرفته‌است. طبق این قرارداد، یک دارایی مشخص در زمانی معین و با قیمتی معلوم که مورد توافق طرفین قرارداد است، مورد معامله قرار می‌گیرد.

مشخصات قرارداد آتی چیست؟

این نوع قراردادها دارای استاندارد و چارچوب مشخصی هستند و باید یک سری اطلاعات و شرایط در آن مشخص و اجرا شود که عبارتند از :

• نوع دارایی پایه مورد
• اندازه دارایی پایه مورد
• قیمت دارایی پایه تعهدشده
• زمان سررسید قرارداد
• وجه تضمین اولیه
• حد نوسانات قیمت روزانه
• حداکثر حجم سفارش
• کارمزد و جرایم
• رویه تسویه حساب روزانه

انواع قرارداد آتی

قراردادهای آتی به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند :

قرارداد آتی کالای فیزیکی

در این نوع قرارداد، تنها کالاهای فیزیکی از قبیل سکه، زعفران، نفت خام و… مورد معامله قرار می‌گیرند.

قرارداد آتی سهام

این نوع قرارداد بر روی سهام، انواع اوراق، ارز، ارز دیجیتال و… متمرکز شده‌است.

اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی

برخی از اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی یا Futures عبارتند از :

• دارایی پایه

دارایی مالی یا کالای فیزیکی است که در قرارداد مورد معامله قرار می‌گیرد.

• اندازه قرارداد

اندازه یا مقدار کالایی است که مورد معامله قرار می‌گیرد. این مقدار توسط سازمان بورس مشخص می‌شود و معامله‌گران می‌توانند مضرب صحیحی از این مقدار را معامله کنند. به عنوان مثال، این مقدار برای زعفران در بورس کالا، ۱۰ کیلوگرم است.

برچسب ها: ربات آربیتراژ و ربات آربیتراژ قطعا سودده و  ثبت نام ربات آربیتراژ و سفارش ساخت ربات فارکس و ساخت ربات معامله گر بورس و ساخت ربات معاملاتی و طراحی ربات تریدر و ربات فارکس رایگان و برنامه نویسی ربات فارکس و آموزش ساخت اکسپرت فارکس و ساخت ربات معامله گر با پایتون و دانلود ربات معامله گر فارکس و خرید ربات تریدر فارکس و ربات فارکس خودکار و ربات معامله گر بورس رایگان و آموزش ساخت ربات معامله گر فارکس و دانلود ربات معامله گر بورس ایران و ربات معامله گر آلپاری و ربات فارکس برای اندروید و ربات سود ده فارکس و ربات سود ده بورس ایران و اکسپرت سود ده فارکس و اکسپرت سود ده بورس ایران

• سررسید قرارداد

هر دارایی، زمان سررسید مشخصی داشته و تنها در این زمان امکان انجام معاملات آتی بر روی آن دارایی امکان‌پذیر خواهدبود.

• موقعیت تعهدی باز

موقعیتی است که در آن، تسویه قرارداد، تحویل دارایی و معاوضه فیزیکی صورت نگرفته‌است.

• موقعیت تعهدی خرید

به موقعیتی گفته می‌شود که فرد در آن اقدام به خرید قرارداد آتی نموده و متعهد شده که دارایی پایه را با قیمت مشخص در زمان معین و بر اساس ضوابط و قوانین بورس خریداری کند. در صورت حفظ این موقعیت تا زمان سررسید قرارداد، باید دارایی مذکور توسط خریدار، تحویل گرفته‌شود.

• موقعیت تعهدی فروش

به موقعیتی گفته می‌شود که فرد اقدام به فروش قرارداد آتی نموده و متعهد می‌شود که دارایی پایه را با قیمت مشخص، در زمان معین و بر اساس ضوابط و قوانین بورس تحویل دهد. در صورت حفظ این موقعیت تا زمان سررسید قرارداد باید دارایی پایه توسط فروشنده به خریدار تحویل داده شود.

• بستن تعهد

به معنای اتخاذ یک موقعیت تعهدی جدید است؛ در واقع، موقعیت تعهدی جدید، معکوس موقعیت تعهدی بازی است که فرد در آن قرار گرفته بود.

• اتاق پایاپای

واحدی است که وظیفه تسویه و نظارت بر عملکرد مالی طرفین قرارداد را بر عهده دارد.

مفهوم وجه تضمین اولیه در قراردادهای آتی چیست؟

با توجه به اینکه قراردادهای آتی ماهیت تعهدی دارند، مبلغی تحت عنوان وجه تضمین از طرفین قرارداد دریافت می‌شود؛ در واقع، این وجه، تضمینی است برای اینکه خریدار و فروشنده به تعهدات خود عمل کنند. وجه تضمین اولیه در زمان ثبت سفارش معمولاً برابر با ۱۰ الی ۲۰ درصد ارزش معامله است.

با توجه به اینکه قیمت‌های تسویه روزانه و در پی آن، ارزش معاملات به صورت روزانه تغییر می‌کند، وجه تضمین لازم نیز به‌صورت روزانه به‌روز‌رسانی شده و سود و زیان حاصل از قرارداد، به‌صورت روزانه به حساب ودیعه (حسابی که جهت واریز وجه تضمین باز شده‌است) واریز خواهدشد.

حداقل وجه تضمین و اخطاریه افزایش وجه تضمین در قراردادهای آتی

حداقل وجه تضمین در قراردادهای آتی به طور معمول برابر با ٪۷۵ وجه تضمین لازم است. در صورتی که مقدار وجه تضمین به این مبلغ نزدیک شود، هشداری تحت عنوان اخطاریه وجه تضمین به شخص داده می‌شود تا وجه تضمین خود را افزایش دهد.

مفهوم اهرم مالی در معاملات آتی

اهرم مالی ابزاری است که به منظور افزایش بازدهی در سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اهرم در معاملات آتی کابرد فراوانی دارد و به کمک آن، فرد می‌تواند چند برابر دارایی فعلی خود را سرمایه‌گذاری کرده و به تبع آن، سود بیشتری کسب کند. البته به همان نسبت هم با استفاده از این ابزار، ریسک معاملات افزایش می‌یابد. مقدار این اهرم بستگی به دو مورد “وجه تضمین” و “ارزش معاملات” دارد. نحوه محاسبه اهرم مالی به صورت زیر است :

مزایای قراردادهای آتی

• پوشش ریسک

معامله‌گران به کمک قراردادهای آتی می‌توانند ریسک ناشی از نوسانات قیمتی را به حداقل رسانده یا از بین ببرند. به عنوان مثال، کشاورزی که نگران کاهش قیمت محصول خود در زمان برداشت است، می‌تواند به کمک قرارداد آتی و قرارگرفتن در موقعیت فروش، خود را نسبت به نوسانات قیمت در آینده بیمه کند. از سوی دیگر، خریدار یا تولید‌کننده‌ای که در موقعیت خرید قرار گرفته، می‌تواند از ثابت بودن قیمت محصولات اولیه جهت تولید، اطمینان حاصل کرده و به راحتی قیمت را برآورد کند.

• نقد شوندگی بالا

با توجه به اینکه در قراردادهای آتی نیازی به وجود کالای پایه در زمان قرارداد نیست، امکان پیش‌فروش کالا در این نوع قراردادها وجود داشته و معامله‌گران می‌توانند در صورت تمایل، در زمان سررسید قرارداد، کالای مورد نظر را تهیه کرده و به خریدار تحویل دهند؛ این در حالی است که مبلغ قرارداد تا زمان سررسید توسط فروشنده دریافت شده‌‌است. این کار موجب بالارفتن نقدینگی در بازارهای آتی می‌شود.

• تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای

اتاق پایاپای همواره بر نحوه عملکرد مالی طرفین در قراردادهای آتی نظارت داشته و به عنوان یک پشتوانه قوی، عمل به تعهدات طرفین و اجرای قوانین حاکم بر قرارداد را تضمین می‌کند.

• شناسایی سود به کمک پیش‌بینی قیمت‌ها

معامله‌گران می‌توانند به کمک تحلیل داده‌ها و نوسانات قیمتی، قیمت کالای پایه خود را پیش‌بینی کرده و با توجه به کاهش یا افزایش قیمت آن در آینده، موقعیت فروش یا خرید اتخاذ کنند.

• امکان بهره‌مندی از ابزار اهرم

در قراردادهای آتی این امکان برای معامله‌گران وجود دارد که به کمک اهرم مالی، به میزان چند برابر دارایی پایه‌ای که در دست دارند، وارد معامله شده و به تبع آن، سود بیشتری کسب کنند.

از دیگر مزایای این نوع قرارداد، می‌توان به کارمزد پایین، شفافیت قیمت‌ها، دوطرفه بودن بازار، محاسبه و واریز روزانه سود و زیان، امکان برداشت یک روزه موجودی از حساب، معافیت مالیاتی و امکان خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی اشاره کرد.

معایب قراردادهای آتی

از معایب این بازار هم می‌توان به ریسک بالای آن به دلیل وجود اهرم مالی اشاره کرد.

نحوه دریافت کد معاملاتی آتی و شرایط انجام معاملات آتی

مراحل دریافت کد معاملاتی قرارداد آتی عبارتند از :

• مراجعه حضوری به کارگزاری و ارائه مدارک شناسایی
• افتتاح حساب وکالتی در یکی از شعب بانک‌
• تکمیل فرم‌های درخواست کد معاملاتی و معرفی اطلاعات بانکی
• تأیید مدارک ارائه‌شده و ارسال فرم‌های تکمیل‌شده به بورس کالا توسط کارگزاری
• صدور کد معاملاتی آتی توسط بورس کالا و دریافت آن از کارگزاری

شرایط لازم جهت دسترسی به سامانه معاملات برخط قرارداد آتی عبارتند از :

• دارا بودن حداقل سن ۱۸ سال
• دارا بودن حداقل مدرک تحصیلی دیپلم
• واریز وجه تضمین اولیه به حساب وکالتی

قراردادهای آتی در بازار ایران چه کاربردی دارند؟

قرارداهای آتی از سال ۱۳۸۷ برای اولین بار در بورس کالای ایران مورد استفاده قرار گرفتند. در حال حاضر، این نوع قراردادها شامل محصولات کشاورزی، سکه بهار آزادی، مس ‌کاتد و … می‌شوند. ارائه این محصولات در بورس کالا تحت عنوان قراردادهای آتی، موجب شفاف‌‌سازی قیمت‌ها، عرضه منظم، تعیین قیمت‌های واقعی و… برای فروشندگان و خریداران این بازار خواهدشد.

کشاورزان و سایر تولیدکنندگان که نگران کاهش قیمت محصولات به دلیل عرضه مازاد هستند، به کمک این معاملات می‌توانند محصولات خود را در بورس‌کالا پیش‌فروش کرده و ریسک ناشی از نوسانات قیمتی بازار را به حداقل برسانند. در مقابل، خریداران نیز می‌توانند محصولات مورد نیاز خود را با قیمتی مشخص خریداری کرده و امکان برنامه‌ریزی در تولید را برای خود فراهم سازند. این قراردادها می‌توانند ریسک نوسانات قیمتی را برای تولیدکنندگان داخلی کاهش دهند.

چه کالاهایی در بازارهای آتی معامله می‌شوند؟

کالاهایی که اکنون در بازارهای آتی معامله می‌شوند، عبارتند از : سکه طلا تمام بهار آزادی طرح امام خمینی (ره)، زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین)، زعفران رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی)، زیره سبز، پسته، نقره، صندوق طلا لوتوس، مس کاتد. با مراجعه به لینک زیر، می‌توانید اندازه قرارداد را برای هر یک از کالاهای نامبرده مشاهده کنید :

https://rahavard365.com/future

نماد معاملاتی در بازارهای آتی

هر کالای پایه در بازارهای آتی دارای یک سررسید مشخص است که غیرقابل تغییر است. هرکدام از این سررسید‌ها با یک نماد مشخص بر روی تابلوی معاملات نمایش داده می‌شوند. نماد معاملاتی در بازارهای عادی متشکل از مخفف نام کالا، ماه و سال سررسید است. به عنوان مثال، نماد پسته تحویل خرداد ۹۹ نشان‌دهنده قرارداد آتی پسته با تحویل خرداد سال ۱۳۹۹ است. برای مشاهده نمادهای قرارداد آتی می‌توانید به سایت ره‌آورد مراجعه کنید.

نحوه انجام معاملات آتی

همان‌طور که اشاره شد، در معاملات آتی، فرد می‌تواند به کمک تحلیل داده‌ها و شرایط اقتصادی، قیمت کالای پایه را در آینده پیش‌بینی کند. در صورتی که در آینده، احتمال کاهش قیمت وجود داشته باشد، باید در موقعیت فروش قرار گیرد تا زودتر کالای مورد نظر را بفروشد و از زیان ناشی از افت قیمت جلوگیری کند. اگر احتمال افزایش قیمت وجود داشته‌باشد، باید در موقعیت خرید قرار گرفته تا با خریداری کالای مورد نظر از این افزایش قیمت، در جهت کسب سود بیشتر بهره‌مند شود.

وقتی زمان سررسید قرارداد آتی نزدیک شود، یک بازه زمانی مشخص جهت تحویل کالای پایه به شخصی که در موقعیت فروش قرار دارد، اعلام می‌شود. طی این بازه باید کالا به خریدار تحویل داده شود. معمولاً به دلیل محدود بودن زمان تحویل، قراردادهای آتی قبل از سررسید بسته می‌شوند. در این حالت، اصطلاحاً می‌گوییم که فرد وارد معامله معکوس شده‌است.

کارمزد معاملات در قرارداد آتی سهام

کامزد معاملات قراردادهای آتی سهام به شرح جدول زیر است :

توجه کنید کامزدها از حاصلضرب اعداد بالا در ارزش معاملات محاسبه می‌شوند.

حداکثر کارمزد خرید و فروش در قراردادهای آتی، ۲۰۰ میلیون ریال است.

قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله چه تفاوتی دارند؟

در قراردادهای آتی یا Futures، طرفین قرارداد ملزم به پرداخت وجه تضمین و ایفای تعهدات خود هستند. در صورتی که هر کدام از طرفین به تعهدات خود عمل نکنند، مشمول جریمه خواهندشد. اما در قراردادهای اختیار معامله، خریدار تعهدی نسبت به طرف مقابل ندارد و تنها مبلغی را به عنوان پیش‌پرداخت قرارداد واریز خواهد کرد. در این قراردادها چنانچه فرد از انجام معامله منصرف شود، این مبلغ به عنوان خسارت به فروشنده پرداخت خواهد شد.

فروشنده در این نوع قرارداد، تعهداتی دارد که در صورت عدم انجام، ملزم به پرداخت جریمه خواهدبود. به همین دلیل در زمان عقد قرارداد، مبلغی به عنوان وجه تضمین از فروشنده دریافت می‌شود و در صورت استنکاف از انجام معامله، به عنوان خسارت به خریدار پرداخت خواهدشد. لازم به ذکر است که در معاملات آتی، زیان سفته‌بازی نسبت به سود احتمالی خیلی بیشتر است. در حالی که در معاملات اختیار معامله، با وجود کاهش قیمت کالای پایه، زیان خریدار، ثابت و برابر با مبلغی است که به عنوان پیش‌پرداخت واریز کرده‌است.

تفاوت پیمان آتی و قرارداد آتی

•  وجه تشابه پیمان آتی و قرارداد آتی در این است که هر دو توافقنامه‌ای جهت تحویل یک کالای پایه در زمان آینده و با قیمت مشخص هستند.
• پیمان آتی یک توافقنامه خصوصی بین طرفین بوده و خارج از بازار بورس انجام می‌شود در حالی که عقد قراردادهای آتی در بورس صورت می‌گیرد.
• پیمان آتی بر اساس نیازهای اصلی طرفین تنظیم شده و از استاندارد و قوانین خاصی پیروی نمی‌کند. در حالی که قراردادهای آتی با استانداردهای بورسی منعقد می‌شوند.
• تاریخ تحویل در پیمان‌های آتی مشخص بوده و طبق توافق طرفین تعیین می‌شود. اما در قراردادهای آتی، تاریخ تحویل کالا شامل یک بازه زمانی است.
• در پیمان آتی تسویه حساب در زمان تحویل کالا انجام می‌شود اما تسویه حساب قراردادهای آتی به‌صورت روزانه است.
• معمولا قراردادهای آتی یا Futures تا قبل از تاریخ سررسید، بسته می‌شوند در صورتی که اکثر پیمان‌های آتی منجر به تحویل فیزیکی کالا یا تسویه نقدی خواهدشد.
• در قرارداد آتی شاهد شفافیت در قیمت‌ها هستیم در حالی که در پیمان‌ها‌ی آتی به دلیل تعیین قیمت‌ها توسط طرفین قرارداد، این شفافیت وجود ندارد.
• با توجه به اینکه پیمان آتی تحت نظارت سازمان و نهادی تنظیم نمی‌شود، از ریسک اعتباری بیشتری نسبت به قرارداد آتی برخوردار است.

مثالی از قرارداد آتی

معامله‌‌گری قصد دارد در ماه آبان به قرارداد آتی زعفران با سطح قیمتی ۱۵۰۰۰ تومن برای هر گرم وارد شود. از آنجایی که اندازه قرارداد زعفران ۱۰۰ گرم است لذا می‌تواند یک موقعیت معاملاتی با ارزش حداقل ۱۵۰۰۰۰۰ تومان باز کند. وجه تضمین اولیه برای این نوع قرارداد، معادل ٪۱۰ ارزش معاملات یعنی ۱۵۰۰۰۰ تومان تعیین شده‌است. وجه تضمین الزامی این قرارداد حدود ۱۱۲۵۰۰ تومان و اهرم مالی آن نیز برابر با ۱۰ است (حاصل تقسیم ۱۵۰۰۰۰۰ بر ۱۵۰۰۰۰). اگر از آبان تا دی، روند حرکتی قیمت زعفران نوسانی باشد، به طوری که با احتساب سود و زیان روزانه، وجه تضمین از حداقل وجه تعیین‌شده کمتر شود، شخص از کارگزاری اخطاری با عنوان افزایش وجه تضمین دریافت خواهدکرد.

فرض کنید در دی ماه، قیمت هر گرم زعفران به ۱۶۰۰۰ تومان برسد. در این صورت، ارزش معاملات قرارداد آتی مذکور، برابر با ۱۶۰۰۰۰۰ تومان بوده و با فروش این قرارداد در نزدیکی زمان سررسید، مبلغ ۱۰۰۰۰۰ تومان سود شناسایی شده که باید هزینه کارمزد هم از این مبلغ کسر شود. در صورت کاهش قیمت هر گرم زعفران به ۱۴۰۰۰ تومان نیز حدود ۱۰۰۰۰۰ تومان زیان حاصل شده که باید مبلغ کارمزد به آن افزوده شود.

جمع‌بندی

قراردادهای آتی نوعی ابزار مشتقه مبتنی بر فروش یک کالای پایه با قیمت معین در آینده هستند. این قراردادها دارای استاندارد و چهارچوب مشخصی بوده و به منظور کاهش ریسک سرمایه‌گذاری به وجود آمده‌است. وجود اهرم مالی در این قراردادها موجب افزایش جذابیت بازارهای آتی شده اما به همان نسبت ریسک معاملات را نیز افزایش می‌دهد؛ لذا بایستی با آگاهی کامل نسبت به مزایا و معایب این قراردادها و سازوکار این ابزار، وارد بازار معاملات آتی شد.